A-woei
Meneer Obama moest een uurtje intellectueel geïnteresseerd op de foto gezet worden in het Rijks. En terwijl hij en de rest van de wereld druk bezig waren met het lamleggen van het halve land om te laten zien wie de grootste heeft, leek het mij verstandig toch ook even te kijken naar waar het die paar dagen eigenlijk om had moeten gaan. Geen James Bond style rondzoevende helicopters, geneuzel met plakkertjes over wie waar staat op de foto, gedoe om Piet, of gezeik over de catering.
De focus deze post ligt op de jaren tachtig. Tegen het einde van de koude oorlog, toen de dreiging van de bom dichterbij was dan nu. Er zijn in die tijd enorm veel films gemaakt over het einde van de wereld, atoombommen, rampen etc. Tsjernobyl lag ook nog vers in het geheugen. Men wist inmiddels dat de ware kracht van een nucleair wapen of een kernramp niet eens zozeer zat in de explosie, maar in de jaren die erop volgden. Je kunt dit soort rampgebieden beter jarenlang mijden vanwege het gevaar van de radioactieve straling. Dieren en planten muteren, de omgeving is vervuild en verwilderd, en de mensen die hebben blootgestaan aan de straling ontwikkelen kankergezwellen, hebben last van haaruitval, interne bloedingen of uitvallende organen.
Nu de toon is gezet wil ik graag een vijftal films bespreken die deze woorden ook met beeld kracht bijzetten. Het zijn met name rouwe films die er keihard inhakken. Niet iets om op een vrolijke lentedag naar te kijken, en als je een slechte dag hebt gehad moet je hier wellicht maar ophouden en later verder lezen. Dat gezegd hebbende zou men hier best wat meer aandacht aan mogen schenken. Zoals die ene biologieles toen je moest kijken naar allemaal erg onsmakelijke foto’s van geslachtsorganen in allerlei ongebruikelijke kleuren. Alleen gaan smeltende, smeulende en misvormde lichamen, of compleet weggevaagde steden en landschappen nog net een stapje verder.
De jaren 80 dus. In die tijd zijn er veel films gemaakt over het vallen van de bom. Variërend van post-apocalyptische Sci-Fi tot een grappig bedoelde maar eerder pijnlijk cynische vertelling over een ouder echtpaar. In deze films geen heroiek, protagonisten of happy ends. Slechts een gemene deler: er is werkelijk niks goeds aan het hebben en het laten vallen van de bom.
| 1984 - Threads: |  (8.1 / 10) |
| 1983 - Barefoot Gen: |  (8.0 / 10) |
| 1986 - Letters From A Dead Man: |  (8.2 / 10) |
| 1986 - When The Wind Blows: |  (7.5 / 10) |
| 1989 - Kuroi Ame (Black Rain): | (8.1 / 10) |
Threads
Om maar meteen met de hardste en meest deprimerende van de vijf te beginnen. Totaal uitzichtloos. Dat vat de film eigenlijk wel samen. In het Engelse Sheffield wordt een vrouw zwanger. Het eerste kwartier wordt hierover wat verhaal verteld. Wat te doen: trouwen, samenwonen, abortus? Niet heel belangrijk. Meestal speelt er op de achtergrond wel een radio of TV met nieuwsuitzendingen over een conflict tussen de USSR en America, ergens in Iran. Uiteraard gaat het om olie. Naarmate de tijd vordert, escaleert het conflict. Eerst met een verdwenen onderzeeër, dan met troepen, bezettingen, schietpartijen, en uiteindelijk met een atoombom.
In Sheffield, net als in andere Britse steden, wordt gehamsterd, gedemonstreerd en zijn er rellen. In het geheim worden command centers opgezet in bunkers onder de grond. Dan ontploft er ergens in de Noordzee ook een kernbom. Dat is de eerste van velen die zullen volgen. Een daarvan wordt getoond. Na ongeveer een half uur film uiteraard die op Sheffield. Hierna gebeurt er werkelijk niks meer wat tot enig optimisme zou kunnen leiden. Vooruit, één keer, heel even. Maar echt heel even.
Af-en-toe worden er status updates getoond in beeld. Zoveel doden, gevaar voor ziektes, fallout etc. Ook spreekt er soms een narrator om bepaalde dingen uit te leggen. Soms lijkt het net of je naar een documantaire zit te kijkenvan iets dat niet is gebeurd. Nog een kleine 90 minuten wordt je gedwongen te kijken naar de devolutie van de mens. De bommen leiden tot een nucleaire winter. Door de kou, honger, verveling en gebrek aan water gaan diegenen die moeten blijven leven plunderen, zoekend naar een blikje voeding.
De film volgt losjes het leven van de zwangere vrouw. Voor de bevalling wordt de kijker nog even een aantal fijne weetjes over zwangerschap ten tijde van blootstelling aan straling getoond. Even gloort er een sprankje hoop wanneer de baby een min of meer gezond meisje blijkt te zijn. Dat is een mooi moment om te stoppen, want het gaat al snel weer bergafwaards.
You cannot win a nuclear war! Now just suppose the Russians did win this war… What exactly would they be winning? Well, I’ll tell you! All major centers of population and industry would have been destroyed. The soil would have been irradiated. Farm stock would be dead, diseased or dying. The Russians would have conquered a corpse of a country. – Threads
Barefoot Gen
Een effectieve manier om een atoombom te laten ontploffen is door dit te animeren. De meest pijnlijke beelden kun je de kijker voorschotelen, maar omdat het net-niet-echt is kun je er toch net wat makkelijker naar kijken. Barefoot Gen gaat over een familie in Hiroshima. Gen is de jongste in een gelukkige Japanse familie met drie kinderen. Een vierde is onderweg. De eerste helft van de film speelt zich af in de weken voordat de bom valt. We zien een moeizaam, maar gezien de oorlog prima, leven. Voedsel is schaars, soldaten marcheren soms door de straten. Maar het leven is vrij aangenaam. Hiroshima was nooit echt een groot target wbt. bombardementen.
Het luchtalarm gaat een aantal keer af en iedereen vlucht de kelders in. Maar het blijkt steeds loos alarm. Tot dat ene moment. Gen is op school, de rest van de familie is thuis. Gen’s moeder is als enige buiten, op het balkon, om de was op te hangen. Plots vliegt er één vliegtuig over (Enola Gay). Niemand doet er iets mee. Hoe kan een enkel vliegtuig veel schadelijks doen? Gen bukt achter een muurtje om een steen op te pakken om mee te spelen. Dan wordt het beeld wit. Meteen daarna volgen een aantal gruwelijke beelden van wegsmeltende mensen, omvergeblazen huizenblokken en rondvliegende stukken van gebouwen.
Gen beland onder het puin van zijn school. Doordat hij net bukte achter het muurtje heeft hij de bom overleefd. Verder is iedereen dood en is de hele stad met de grond gelijk gemaakt. Thuis is Gen’s moeder van het balkon geblazen en ligt de rest van de familie onder het puin van hun eigen huis. Het tweede deel van deze film focust zich op de effecten na de bom. Gen en anderen die ineens kaal worden, spontaan beginnen te bloeden, het tekort aan eten, geen dak boven het hoofd hebben en de onwetendheid over de ernst van de situatie. En hoe breng je je kinderen op in een wereld als dit?
Letters From A Dead Man
In deze obscure Russische film nemen we een kijkje in de toekomst. Rusland is genuked. Of althans daar lijkt het op. Infrastructuur en communicatie ligt op zijn gat. Alles wat we weten is dat er een bom is gevallen en dat de gevolgen niet zijn voor te stellen. Mensen leven in ondergrondse bunkers die als een soort kluizen kunnen worden afgesloten van de buitenwereld. Om zo de straling buiten te houden. Groepen overlevenden zitten bij elkaar. Vaak omdat ze daar toevallig waren op het moment dat de bom viel. De meeste mensen zijn al dood. In de enkele scenes buiten zien we overal lijken liggen tussen de restanten van een stad.
Deze film heeft niet een duidelijk plot. Het is meer een soort day-in-the-life achtige ervaring van hoe het er mogelijk aan toe zou kunnen gaan mocht dit echt gebeuren. Mensen worden ziek en hebben voedsel en medicijnen nodig in een wereld waarin dat er eigenlijk niet meer is. Constant moeten de overledenen begraven worden. In de bunkers, onder je bed bijvoorbeeld, of in de gang. We zien de zoektocht naar informatie en moeizame pogingen tot reorganisatie. Al met al geen duidelijke omschrijving, maar toch is dit mijn persoonlijke favoriet in dit lijstje. Je hebt constant het gevoel zelf aanwezig te zijn in deze post-apocalyptsiche wereld. En dat voelt niet prettig.
Letters From a Dead Man – 1986
When The Wind Blows
Eindelijk eens iets lugtigers, voor zover je daarvan kunt spreken. Britse vlijmscherpe cynische humor. Deze animatiefilm gaat over een ouder echtpaar dat al doende omgaat met het vallen van de bom. De film begint met de man die enkele pamfletten heeft gescoord tijdens het boodschappen doen. Want ja, zo ging dat vroeger ook. De regering (‘the powers that be’) heeft het beste met je voor en houdt je op de hoogte. In de pamfletten wordt uitgelegd wat je burgerplicht is mocht er een atoombom vallen. Zorg voor een veilig onderkomen, voedsel, een zaklamp een veel geduld..
Kritisch als je als burger behoort te zijn stellen ze elkaar vragen. Hoe zit het hiermee, en wat als dat? Maar de regering zal het wel weten. Vroeger vielen er ook bommen. Dan ging je even de kelder in en was alles goed. Erg verwarrend als je nu ineens allemaal rare dingen moet doen. Het zal toch allemaal wel meevallen? Het moge duidelijk zijn dat we hier een typisch oud koppel zien wat eigenlijk helemaal niks snapt van de situatie. Kort komen ook de kinderen nog even ter sprake. Zij zullen zich toch ook wel als verantwoordelijke volwassenen gedragen en doen wat de regering van ze vraagt?
Dan bom valt natuurlijk. We zien hier weinig van. Maar langzaamaan worden ze misselijk, moe en ziek. Maar zelfs als ze zich toch wel erg slecht beginnen te voelen grijpen ze terug op hetgeen de pamfletten ze opdragen te doen. Want ja, the powers that be hebben er toch niks aan als iedereen dood gaat? Dan maar even een lekker kopje groene thee zetten.
Kuroi Ame (Black Rain)
Tot slot de meest realistische van alle films, Kuroi Ame. Om verwarring te voorkomen noem ik hem maar zo omdat er, ook uit 1989, een tweede (Hollywood) film komt die ook Black Rain heet. Het fenomeen Black Rain is bekender onder de naam (Nuclear) Fall-out. As-, roet- en stofdeeltjes, vaak met hoge radio-actieve lading, die samen met gewone regen uit de lucht komen vallen na een kernexplosie. Kuroi Ame komt dan wel uit 1989, maar is gefilmd in zwart-wit. Dit geeft een sterkere associatie met echte beelden uit 1945 die meestal ook zwart-wit waren.
De film begint ongeveer een minuut voordat de bom valt. Vergelijkbaar met Barefoot Gen volgt al snel een witte flits gevolgd door een aantal minuten aan gruwelijke beelden. Deze beelden zijn echter aangrijpender, aangezien het geen animatie is dit keer. Een ernstig verminkt jongetje kan maar met moeite zijn oudere broer overtuigen dat onder de vellen, brandplekken en verkoolde kleren toch echt familie schuilgaat. Een jonge vrouw in een boot wordt zwartgeregend. Later trekt zij samen met haar oom en tante door de stad naar de fabriek waar de oom werkt.
Hierna vlakt de film qua schokkende beelden wat af. Het gaat namelijk eens niet om de het shockeffect van verschrikkelijke beelden. Deze film laat juist zien wat de gevolgen zijn voor de overlevenden. De val van de bom bleek slechts de opmaak voor de rest van de film. We zien de familie enkele weken later ergens buiten Hiroshima op het platteland het leven weer oppakken. Langzaam maar zeker worden allerlei mensen die eerst gezond leken steeds zieker. De wrange vraag voor de familie die wordt gevolgd is dus of en wanneer zij ziek zullen worden.
Bij het leven oppakken hoort bijvoorbeeld werk. Niet iedereen kan zomaar werken zonder onverklaarbare hoofdpijnen te krijgen of duizelig te worden. Dan is er ook de liefde. De jonge vrouw is single, dus moet voor haar een man gevonden worden. Maar ze was blootgesteld aan de zwarte regen, dus wordt ze wellicht ziek. Ondanks dat een dokter haar met een certificaat beter verklaart wil het niet lukken. Tot grote schaamte van haar familie.
Als komische noot loopt er een shell shocked Japanner rond in het dorp. Elke keer als er een gemotoriseerd voertuig passeert gaat hij met een bal kleren – ofzo – vol in de aanval.
Dus
Kernenergie is prachtig, totdat het verkeerd gebruikt wordt. Of tot er een ongeluk gebeurt. Dan is het ook meteen goed fout. Wij kunnen er overigens ook wat van: Borsele (ZL), Petten (NH), Dodewaard (GE). Nu is de kans op een tsunami in Nederland vrijwel nihil, maar er zal maar eens iets anders fout gaan…
Tot slot nog deze Short over de gevolgen van de meltdown in Fukushima. Dat is wel genoeg depri voor een dag. Kunnen we daarna weer fijn de tuin in om, onder het genot van een kopje thee en een koekje, en terwijl de vogeltjes fluiten, in het lentezonnetje te genieten van het geluid van buitenspelende kinderen. Hier wel.
